Wat kun je doen tegen misleidende gezondheidsinformatie?
Online is heel veel informatie over gezondheid te vinden. Handig: zo hoef je niet met alles naar de dokter. Toch kan al die informatie ook verwarrend of onjuist zijn. Dit maakt het soms moeilijk om te weten wat je moet geloven. We gaan in gesprek met expert Stefan Gaillard. Hij weet: misleidende gezondheidsinformatie is een ingewikkeld probleem. Wat kun jij zelf doen om je daartegen te beschermen? En ben jij daar helemaal zelf verantwoordelijk voor?
Wie is Stefan Gaillard?
Als wetenschapsfilosoof doet Stefan onderzoek naar medische mis- en desinformatie en vernieuwing binnen de wetenschap. Ook coördineert Stefan het platform De Nieuwe Utrechtse School en is hij mede-oprichter van het wetenschappelijke tijdschrift Journal of Trial & Error.
Mis- of desinformatie: wat is het verschil?
In het onderzoek Medische Misinformatie Ontworteld spreekt Stefan bewust niet over desinformatie, maar over misinformatie. ‘Medische desinformatie is informatie die niet klopt en die met opzet wordt gedeeld door mensen met kwade bedoelingen. Alleen: het is heel lastig om te weten wat iemands bedoelingen waren,’ aldus Stefan.
Wanneer informatie niet klopt, maar gedeeld wordt zonder kwade bedoelingen, spreken we van misinformatie. Hier lees je meer over het verschil. Stefan: ‘De schadelijke gevolgen van des- en misinformatie zijn hetzelfde.’ Het voedt wantrouwen in de gezondheidszorg, zaait twijfel en zorgt voor verdeeldheid.
Laag vertrouwen
Als je veel medische misinformatie te lezen krijgt, lijkt een logisch gevolg dat je kunt gaan twijfelen aan álle medische informatie. Maar uit het onderzoek van Stefan blijkt dat dit toch net even anders werkt. Stefan: ‘Wij ontdekten dat mensen vaak al wantrouwend zijn tegenover de overheid of instanties, bijvoorbeeld door gebeurtenissen als de toeslagenaffaire.’ Dat bestaande wantrouwen maakt dat ook medische informatie van betrouwbare bronnen sneller ter discussie wordt gesteld.
Ook veranderingen in officiële gezondheidsadviezen kunnen dat gevoel van wantrouwen versterken. Denk aan de wisselende richtlijnen over mondkapjes en afstandsregels tijdens de coronapandemie. ‘Voortschrijdend inzicht, dus kennis die wordt aangevuld als er nieuwe gegevens zijn, is een normaal onderdeel van de wetenschap. Het is vaak niet zo dat je één studie doet en dan de waarheid hebt gevonden,’ legt Stefan uit. ‘Toch leidde het in coronatijd bij veel mensen tot verwarring en een gevoel van “het ene moment zeggen ze dit, het andere moment dat – wat klopt er nou?”’
Die combinatie van bestaand wantrouwen en verwarring maakt mensen gevoeliger voor misinformatie. Sommige mensen gaan er zelfs actief naar op zoek of verspreiden het sneller. Maar, benadrukt Stefan: ‘Het begint niet bij de misinformatie. Het idee dat je als burger alleen maar passief misinformatie ontvangt, waardoor langzaam je vertrouwen in de medische wetenschap afbrokkelt, klopt niet. Mensen zijn juist actief: ze denken na, stellen vragen en zoeken zelf naar informatie over hun gezondheid. Daarom is het extra belangrijk dat mensen weten hoe ze gezondheidsclaims goed kunnen beoordelen.
Hoe word je zelf weerbaar tegen medische misinformatie?
Wat kun je doen om alerter te zijn op misinformatie over je gezondheid? Volgens Stefan begint het bij inzicht in het wetenschappelijk proces. Wie beter weet hoe wetenschappelijk onderzoek tot stand komt, kan veranderingen in kennis beter plaatsen en dat helpt om het vertrouwen in de wetenschap te behouden. ‘Dat kennis doorontwikkelt, is geen zwaktebod – het is juist wat wetenschap zo waardevol maakt. Maar tijdens de pandemie werkte het verwarrend voor veel mensen, omdat ze niet gewend waren aan veranderende adviezen, en dit heeft veel wantrouwen in de hand gewerkt.’
Persoonlijke verantwoordelijkheid
Het is begrijpelijk dat jij niet altijd in staat bent om misleidende gezondheidsclaims meteen te herkennen. Stefan: ‘Het is niet vreemd dat mensen online zelf op zoek gaan naar informatie over hun gezondheid. Bijvoorbeeld mensen die bij de GGZ op een wachtlijst staan, of die zich niet gehoord voelen door hun huisarts. Online vinden ze vaak herkenning, maar hierdoor kunnen ze ook hun weg vinden naar misinformatie.’
Het vertrouwen tussen burgers en instanties herstellen kan alleen wanneer burgers én instanties bijdragen. Meer kennis over hoe wetenschap werkt helpt burgers om gezondheidsadviezen op waarde te schatten. En bij instanties ligt een grote verantwoordelijkheid om de zorgbeleving te verbeteren en geschaad vertrouwen te repareren.
