Van TikTok tot in de spreekkamer: de gevolgen van medische desinformatie
Online vind je een overvloed aan informatie over gezondheid. Maar lang niet alles klopt. Dermatoloog Annemie Galimont ziet dagelijks in haar praktijk wat de gevolgen van medische misinformatie zijn: moeizame gesprekken, toenemend wantrouwen jegens artsen en uiteindelijk zelfs langere wachttijden in de zorg. Ze ziet hoe verkeerde medische informatie ontstaat op sociale media en is zelf ook aanwezig op platformen, om tegengeluid te bieden.
Wie is Annemie Galimont?
Annemie Galimont is wetenschapper en dermatoloog en houdt zich, naast haar praktijk, al jaren intensief bezig met het tegengaan van medische misinformatie. Online is ze actief in gemeenschappen waar patiënten en zorgverleners vragen kunnen stellen en betrouwbare informatie kunnen vinden. Ook werkt ze samen met Dokters Vandaag, waar ze voor de camera verschijnt. Ook won ze dit jaar de Zorgstem van het Jaar-verkiezing.
Wantrouwen
‘De gevolgen van medische misinformatie nemen alleen maar toe,’ aldus Annemie. ‘In mijn spreekkamer zie ik dat mensen allerlei fabels hebben opgepikt. Vaak is die informatie goedbedoeld gedeeld door iemand met onvoldoende kennis, die denkt anderen te kunnen helpen. Maar het leidt tot adviezen die niet kloppen. Patiënten nemen dit over en komen vervolgens bij mij.’
Dit legt veel druk op de gezondheidszorg, legt Annemie uit: ‘Ik had onlangs een patiënt met acne die de behandeling van de huisarts niet wilde. Ze vroeg me of ik zeker wist wat ik zei, ondanks dat onze richtlijnen op miljoenen patiënten wereldwijd gebaseerd zijn. Voor ik het wist, stond ze al bij het klachtenbureau. Terwijl ik én de coassistent juist extra tijd aan haar hadden besteed. Als arts moet je over veel vaardigheden beschikken om met zoveel wantrouwen om te gaan. Het kost veel tijd.’ Met lange wachtlijsten en uiteindelijk oplopende zorgkosten tot gevolg.
Toch verwijt Annemie het de patiënten zelf niet. ‘Mensen komen in aanraking met overtuigende verhalen, vaak gebracht door influencers of alternatieve coaches, en raken vervolgens het overzicht kwijt.’
Een simpele oplossing?
Annemie ziet deze mechaniek vooral bij chronische aandoeningen, zoals eczeem. ‘Chronische huidaandoeningen zijn kwetsbaar voor fabels,’ legt ze uit. ‘Omdat de oorzaak vaak complex is, voelt een makkelijke oplossing – één crème, één dieet, één supplement – veel aantrekkelijker dan een genuanceerd verhaal.’ Zo’n ingewikkeld verhaal vindt ons brein lastig. Influencers bieden simpele oplossingen en dan worden artsen, met hun complexe verhalen, minder betrouwbaar gevonden. ‘Tegelijkertijd gaan mensen uit onzekerheid vaker naar meerdere professionals, raken ze verstrikt in tegenstrijdige adviezen en krijgen ze het gevoel dat niemand ze écht helpt. Dat maakt de verwarring alleen maar groter.’
Annemie is ook kritisch op de ‘flankerende beroepsgroepen’; denk aan kappers, schoonheidsspecialisten, pedicures en diëtisten. Het zijn beroepen die veel contact met mensen hebben. ‘Zij willen helpen, maar krijgen zelf ook vaak misinformatie onder ogen. Deze komt vervolgens bij hun patiënten terecht.’
Ze gaat verder: ‘Je hebt dus fabels van influencers, van beroepsgroepen en van alternatieve coaches. En er zijn allemaal niet-erkende opleidingen die misinformatie verspreiden. Daardoor ontstaat een parallel universum vol mis- en desinformatie, terwijl wij als dermatologen in het echte wetenschappelijke universum zitten. En dan komen patiënten bij ons, soms diep in rabbit holes en complottheorieën. Dat zijn geen makkelijke spreekuren.’
Een tegengeluid op sociale media
Toch is Annemie zelf actief op sociale media, onder andere voor het collectief Dokters Vandaag, waar ze video’s maakt met betrouwbare medische informatie. Niet om zichzelf te promoten, legt ze uit, maar omdat haar patiënten er zitten. Wat drijft haar om dit te doen? ‘Ik kreeg weleens mensen in mijn spreekkamer die duizenden euro’s hadden uitgegeven aan behandelingen die niet hielpen, terwijl een eenvoudige, bewezen aanpak al beschikbaar was. Dat raakte me. Ik dacht: hoe komen ze aan die ideeën? Toen ontdekte ik hoeveel misleidende video’s en cursussen er rondgaan. Als mensen daar hun antwoorden vandaan halen, moet je juist op die plek aanwezig zijn met betrouwbare informatie.’
Ze deelt daarom toegankelijke uitleg, helpt fabeltjes te bestrijden en mensen vragen te stellen die hen helpen misleidende claims te herkennen. Daar is veel behoefte aan, deelt Annemie: ‘Ik heb 7.000 volgers en toch 300.000 views per maand. Dat betekent dat informatie wordt gedeeld. Mensen vragen me zelfs actief om iets te maken over onderwerpen die gevoelig liggen, zoals schurft. Het heeft impact.’ Door op de platforms aanwezig te zijn heeft Annemie ook meer inzicht gekregen in wat er zoal rondgaat aan misinformatie. Ook hier zijn trends in op te merken: zo geeft ze het voorbeeld van de ‘hybride zorgverlener’: iemand met een erkende opleiding, zoals huidtherapeut of diëtist, die daarnaast alternatieve zorg aanbiedt. Die mix maakt het moeilijk voor mensen om te zien wat bewezen zorg is en wat niet.
Hoe nu verder?
Vooruitkijkend maakt Annemie zich vooral zorgen over de groeiende kloof tussen eenvoudige, virale online verhalen en de complexiteit van echte medische kennis. ‘Wetenschap is soms ingewikkeld. Een simpel Instagram-verhaal voelt dan logischer, maar klopt niet altijd. Als je dat verschil niet leert herkennen, wordt het steeds moeilijker om gezonde keuzes te maken. Je moet leren herkennen wanneer iets te mooi, te simpel of te angstig klinkt, en weten waar je terecht kunt voor betrouwbare informatie. Uiteindelijk ben jij als burger degene die met de gevolgen zit. Daarom is het belangrijk om alert te blijven – en niet elk filmpje voor waarheid aan te nemen. De reguliere media dragen soms ook bij aan valse balans door kwakzalvers gelijkwaardig aan artsen neer te zetten.’
‘We moeten als samenleving verantwoordelijkheid nemen.’
